Ngày 1-10-1937 cố vấn riêng của Tổng
thống Mỹ Roosevelt là Sax nhận sự ủy thác của nhà bác học Einstein đã xin gặp Tổng
thống đề nghị ông chú ý vấn đề năng lượng nguyên tử để có thể chế tạo được bom
nguyên tử trước người Đức.
Trước hết Sax trình Tổng thống xem bức
thư dài của Einstein, tiếp đó đọc bản ghi chép của các nhà khoa học về việc
phát hiện phân rã nguyên tử. Nhưng lúc đó Roosevelt không hiểu được bản trình
bày khoa học khô khan đó. Khi Sax đã nói chán chê rồi ông mới bảo: “Những cái
này thú vị đấy nhưng lúc này chính phủ làm việc đó còn quá sớm”.
Roosevelt đã lạnh nhạt từ chối nhiệt
tình của Sax. Sau này tỏ ra ý xin lỗi, ông đã đặc biệt mời Sax đến ăn sáng. Sax
rất quý cơ hội này, tha thẩn đi lại ngoài vườn suốt đêm nghĩ cách thuyết phục Tổng
thống.
Sáng hôm sau, Sax và Roosevelt vừa ngồi
vào bàn ăn thì Tổng thống đã nói: “Ông còn điều gì hãy cứ nói đi. Tranh thủ trước
khi ăn nói cho bằng hết”. Rồi ông đưa dao và dĩa cho Sax và nói tiếp: “Nhưng
hôm nay không nói chuyện bức thư của Einstein nữa, rõ chứ”.
Sax nói: “Tôi xin nói một chút chuyện
lịch sử”. Ông biết Roosevelt không hiểu sâu vật lý học nhưng rất thích thú môn
lịch sử nên ông chỉ có thể đột phá vào điểm này. Ông nói: “Trong cuộc chiến
tranh Anh - Pháp,
Napoleon đánh đâu thắng đó trên đại lục châu Âu nhưng trong hải chiến lại kém
thuận lợi. Một hôm có một người Mỹ tên là Forland đến gặp vị vĩ nhân này đề nghị
rỡ bỏ các cột buồm trên chiến thuyền của Pháp, lắp động cơ hơi nước và thay mặt
sàn tàu gỗ bằng mặt sàn đồng, bảo đảm chắc chắn sẽ bách chiến bách thắng, nhanh
chóng chiếm được 3 hòn đảo Anh. Napoleon lại nghĩ rằng thuyền không có buồm thì
không chạy được, sàn gỗ đổi thành sàn đồng sẽ làm chìm thuyền và ông coi
Forland là người điên rồi đuổi đi. Các nhà sử học bình luận việc này nói nếu
Napoleon tiếp thu kiến nghị của Forland thì lịch sử thế kỷ 19 phải được viết lại”.
Roosevelt nghe nói, mặt thất sắc, rất
nghiêm tum. Ông đăm chiêu suy nghĩ vài phút rồi rót đầy một cốc rượu đưa cho
Sax và mỉm cười nói: “Ông thắng tôi rồi”, Sax cảm động chảy nước mắt. Ông biết
rõ thế là mình đã thuyết phục được Tổng thống.
Sau khi đưa ra kiến nghị bị đối xử lạnh
nhạt, Sax không trực tiếp nói đến chuyện bom nguyên tử nữa mà dung một sự thực
lịch sử gần giống như tình hình lúc đó để nói rõ vấn đề, xét cổ soi kim, làm
cho Roosevelt không hiểu rõ vật lý học đã tiếp thu được kiến nghị của nhà khoa
học, đưa ra một quyết định quan trọng có ý nghĩa lịch sử là cho phép nghiên cứu
chế tạo bom nguyên tử.
